Wat voor soort wijzer is dit?

Ondanks dat de wijzers van een horloge cruciaal zijn voor het aflezen van de tijd, is het een onderdeel waar de meeste mensen niet echt op letten bij de aanschaf van een horloge. Toch zijn de wijzers ook belangrijk voor het uiterlijk en de uitstraling van het horloge. Bovendien zit er vaak een hele geschiedenis achter het type wijzer! In dit artikel duiken we daarom dieper in de wondere wereld van de wijzer.

Er bestaan verschillende soorten wijzers, elk met zijn eigen kenmerken. Traditionele wijzers, zoals Breguet wijzers of Dauphine wijzers, worden vaak gebruikt voor klassieke horloges. Moderne wijzers, zoals de Baton wijzer of de pijlwijzer, worden vaker gebruik bij casual of sportieve horloges. En soms zijn de wijzers typisch voor de identiteit van een merk, zoals bij de Mercedes- en sneeuwvlok wijzer. Sommige wijzers worden heel veel gebruikt, andere zijn zeldzamer. 

De meest voorkomende horloge wijzer vormen

Baton- of stokwijzers

Baton- of stokwijzers zijn de meest voorkomende horlogewijzers. Het is een eenvoudige, no-nonsense, rechte wijzer die meestal over de gehele lengte even breed is. De batonwijzer bestaat in twee vormen: met een plat, recht uiteinde of een afgerond uiteinde.
Dit eenvoudige ontwerp laat de rest van de wijzerplaat schitteren, dus het is geen wonder dat deze wijzers vaak worden toegepast bij minimalistische en moderne horloges.

Potloodwijzers

De potloodwijzer is het broertje van de batonwijzer, maar heeft een puntig uiteinde. Vanwege de vorm worden deze wijzers ook wel ook wel index-, of hekjeswijzers genoemd.

Dauphine wijzers

Dauphine wijzers worden al sinds de jaren ’30 gebruikt voor horloges. Het zijn elegante, taps toelopende, puntige wijzers die diepte en focus geven aan de wijzerplaat. Het is een populaire en veel gebruikte wijzervorm bij meer luxe of klassieke horloges. De naam Dauphine is afgeleid van het Franse woord ‘dauphin’, de titel die wordt gebruikt voor de oudste zoon van de koning. Het betekent ook ‘dolfijn’, het dier dat voorkomt in het wapen van de Franse kroonprins.
Dauphine wijzers hebben verschillende afwerkingen. Plat, met gebogen randen, of met een middenfacet, waardoor er gespeeld kan worden met verschillende soorten borsteling of polijsting voor extra contrast.

Zwaard wijzers

Zwaardwijzers lijken heel veel op Dauphine wijzers, met dit verschil dat de wijzer op een ‘steeltje’ lijkt te staan zoals het gevest van een zwaard. Dit type wijzer wordt veel gebruikt bij stijlvolle, klassieke horloges, zoals de iconische Cartier Tank.

Pijl wijzers

Pijlwijzers hebben – zoals de naam al duidelijk maakt – de vorm van een pijl. Dit type wijze komt vooral veel voor op duikhorloges en andere ‘werkhorloges’. Meestal hebben deze horloges slechts één wijzer in de vorm van een pijl, gecombineerd met een andere wijzervorm.

Breguet wijzers

Breguet wijzers zijn vernoemd naar de 18e eeuwse ontwerper ervan; Abraham-Louis Breguet; Oprichter van het gelijknamige horlogehuis en uitvinder van talloze uurwerken, waaronder de tourbillon. Dit type wijzer wordt gekenmerkt dooreen elegante ‘veer’ vorm met een kleine appel of een holle maan aan het uiteinde. Breguet wijzers worden meestal toegepast op elegante, klassieke horloges en vintage design zakhorloges. 

Kathedraal wijzers

Kathedraal wijzers hebben een vrij klassieke vorm die een beetje doet denken aan de loper (‘bishop’ – bisschop - in het Engels) uit het schaakspel, maar worden juist het meest gebruikt bij sportieve horloges zoals de Seiko Alpinist en militaire horloges als de Hamilton Khaki. Deze wijzers hebben hun naam te danken aan de vorm en aan het glas-in-lood achtige decoratieve patroon op de wijzer zelf.

Skeletwijzers

Skeletwijzers zijn wijzers met uitsparingen, zodat de wijzerplaat zichtbaar is door de transparante gedeelten. Dit type wijzer wordt vaak, maar niet uitsluitend, gebruikt op skelethorloges om nog een 'transparante' laag aan het ontwerp toe te voegen.

Spuitvormige wijzers

De naam spuitwijzer komt van de vorm van de wijzer die lijkt op een injectiespuit. Een rechthoekig deel met een naaldvormige punt. Dit model wijzer is breed genoeg om goed leesbaar te zijn (vooral als het lichtgevend is), en maakt het tegelijk mogelijk om de tijd nauwkeurig af te lezen door de dunne punt. De spuit wijzer wordt dus veel gebruikt op militaire horloges en pilotenhorloges.

Bladvormige wijzers

De bladvormige wijzer heeft een langwerpige ovale vorm die eindigt in een dunne punt. Dit type wijzers wordt vaak gebruikt voor klassieke wijzerplaten voor dress watches. De ‘bladwijzer’ wordt ook wel ‘feuille’-wijzer genoemd, naar het Franse woord voor ‘blad’. 
Deze stijl wijzer wordt soms ook gebruikt voor de kleinere wijzers, bijvoorbeeld op chrono-subdials, voor contrast met de set hoofdwijzers.

Bijzondere typen wijzers

Naast deze veel voorkomende soorten wijzers zijn er ook wijzervormen die vooral gebruikt worden door een bepaald merk. Bijvoorbeeld de Mercedes wijzer die vooral gebruikt wordt door Rolex. De vorm lijkt wel wat op de kathedraal wijzer, maar het ronde deel is een echte cirkel en altijd in drie delen zoals het logo van de bekende Duitse autofabrikant.

Sneeuwvlokwijzers zijn dan weer typisch voor Tudor-horloges. Deze wijzervorm werd het eerst gebruikt voor de tweede generatie Submariners in 1968, als aanvulling op de grote, rechthoekige lumen-vlakken op de wijzerplaat.

En dan zijn er nog wijzervormen die nog maar zelden gebruikt worden zoals Fleur de Lys wijzers, genoemd naar de koninklijke Franse bloem, of de Louis XV wijzers die nog wel eens gebruikt worden bij zakhorloges.

En ten slotte willen we nog de Schoppen wijzer noemen. Een dunne, verfijnde wijzer met een schoppen (zoals op de speelkaart) vorm aan het uiteinde. 

De productie van horlogewijzers: veel werk voor zo’n klein onderdeel!

Horloge wijzers worden van verschillende materialen gemaakt. Bijvoorbeeld van roestvrij staal of goud. De meeste wijzers worden gestanst uit een zeer dunne en lange strip metaal. Daarna wordt de wijzer gepolijst en gecoat voordat het op het horloge gemonteerd wordt. Er zijn ongeveer dertig verschillende handelingen nodig om één ​​horlogewijzer te maken!

Wijzers lichtgevend maken

Om de tijd ook in het donker te kunnen lezen worden uurindexen op de wijzerplaat en de wijzers vaak voorzien van lumen. Een lichtgevend materiaal dat oplaadt in het (zon)licht. SuperLuminova van Seiko is hiervan een bekend voorbeeld.

Begin jaren ‘20 werden wijzers nog lichtgevend gemaakt door ze te voorzien van een laagje radium. Fabrieksarbeidsters schilderden de wijzers met de hand, waarbij ze om een fijne punt aan het penseel te vormen deze eerst in de mond staken voordat ze deze in de radiumverf doopten. Dit radioactieve materiaal veroorzaakte veel gezondheidsproblemen en mag niet meer worden gebruikt.

In de jaren 60 werden radiumwijzers geleidelijk vervangen door wijzers met lichtgevende tritium buisjes. Luminox horloges hebben bijvoorbeeld nog tritium buisjes als verlichting. Tritium is ook een licht radioactief materiaal, maar niet schadelijk zolang het buisje intact is en de stof niet wordt ingeademd of -geslikt.

Afwerking van de wijzers

Sommige horlogewijzers worden voorzien van een kleurcoating, maar een oudere techniek die ook nog steeds wordt toegepast is thermisch blauwen. Dit is een afwerkingstechniek die veel precisie en vaardigheid vereist. Hierbij wordt het metaal van de wijzer zo verhit dat de kleur ervan verandert.

En natuurlijk worden wijzers net als de kast en band gepolijst of geborsteld om verschillende effecten te bereiken.

Is dit alles? Nee, er bestaan nog veel meer soorten wijzers!

In dit artikel hebben we al aardig wat verschillende wijzers besproken, maar er zijn er nog veel meer. Bijvoorbeeld de Alpha wijzer, Lollipop wijzer, enzovoort. En ontwerpers gebruiken vaak verschillende typen wijzers door elkaar en in verschillende kleuren.

Ook zijn er natuurlijk wijzers met een speciale functie, zoals de GMT-wijzer, chronograaf (sub)wijzers en date-pointers. Genoeg materiaal nog voor een volgend artikel!

In ieder geval weet u nu wanneer u naar een horloge kijkt, wat voor wijzer erop zit en waar de naam vandaan komt. Ook is aandacht voor de afwerking van de wijzers een goede indicator voor de kwaliteit van het hele horloge. Goed om te weten wanneer u op zoek bent naar een nieuw horloge!