Wat is een horloge met maanstand of maanfase?

Een horloge met maanstand is onder horlogeliefhebbers heel gewild. Want een display in de wijzerplaat dat de actuele stand van de maan weergeeft, ziet er niet alleen heel mooi uit, er gaat ook een verbluffend ingenieuze techniek achter schuil die al honderden jaren oud is. Maar wat is nu precies een horloge met maanstand? En waarom zou je kiezen voor een maanfase horloge? In dit blog leggen we uit hoe deze bijzondere uurwerk-complicatie werkt.

Wat is een horloge met maanstand?

Een maanstand-horloge heeft een venster in de wijzerplaat waarin je de verschillende standen van de maan ziet, precies zoals hij er op dat moment in de lucht uitziet. Deze standen van de maan worden maanfases genoemd.

Waarom een maanfase horloge?

In deze tijd van satellieten en smartphones kunnen we het ons bijna niet meer voorstellen, maar eeuwenlang was de mens voor het bepalen van de tijd afhankelijk van de zon- en maanstanden. Het zaaien en oogsten van gewassen, religieuze feestdagen, en voor zeelui, bepalen van de hoog- en laagwater standen. De oude Grieken hadden zelfs al een soort rekenmachine waarmee ze de stand van zon, maan en planeten konden berekenen.

Daarom werden er vanaf de vijftiende eeuw al (astronomische) klokken ontwikkeld waarop je de stand van de maan kon zien zonder dat je ervoor naar buiten hoefde te gaan.

Je kunt natuurlijk kiezen voor een maanstand horloge omdat je het mooi vindt, maar ook in deze tijd heeft de maanfase nog een functie. Bijvoorbeeld voor militaire operaties, buitensporters en watersporters. Al kiezen deze groepen meestal voor een modern digitaal horloge dat de maanstanden en waterstanden zeer accuraat kan voorspellen en weergeven.

Wat is het verschil tussen een zon- en maanhorloge en een maanfase horloge?

Naast maanfase horloges zijn er ook horloges met een zon- en maandisplay in de wijzerplaat. Zo’n zon- en maanhorloge geeft met de afbeelding van een zonnetje of een maantje alleen aan of het dag of nacht is, niet de stand van de maan.

Hoe werkt een maanfase horloge?

Mechanisch maanfase horloge

Bij een analoog mechanisch horloge is de maanfase verwerkt in de wijzerplaat. Meestal met een fraaie afbeelding van de maan hoe die er op een bepaalde nacht in de lucht uitziet. Om dit voor elkaar te krijgen, drijft een tandwiel met 59 tanden een metalen pin aan die in verbinding staat met het mechaniek van de uurwijzer waardoor deze elke 24 uur een tandje vooruit klikt en het maantje in de display verschuift. Deze cyclus volgt op zijn beurt de 29,53 dagen maancyclus. 

Wacht even, 29, 5 dagen? Een maand is toch 30 of 31 dagen? Dat klopt. In de praktijk zal je weinig merken van dit verschil, toch zal een mechanische maanfase - als het horloge 3 jaar onafgebroken loopt - bijna 1 dag gaan achterlopen. Deze horloges moeten dus op gezette tijden (om exact te zijn: 2 jaar, 7 maanden en twee weken) handmatig worden gecorrigeerd. 

Sommige mechanische horloges bevatten een tandwiel met 135 inkepingen, dat slechts één keer in de 122 jaar hoeft te worden bijgesteld. Dit zijn zeer nauwkeurige - vaak handgemaakte - uurwerken die we in vooral het luxe topsegment tegenkomen.

Analoge Quartz maanfase horloges

Quartz maanfase horloges werken in grote lijnen hetzelfde als mechanische maanfase horloges. Wanneer het Quartz maanfase horloge ook een eeuwigdurende kalender (perpetual calender) bevat corrigeert het wel automatisch voor de afwijking tussen 29, 5 en 30 of 31 dagen.

Digitale maanfase horloges

Hoe fraai een analoog maanfase horloge er ook uitziet, wanneer je afhankelijk bent van de exacte maanstanden, kies je beter voor een modern digitaal horloge. De maanstand bepaalt namelijk de getijden. Vooral belangrijk voor watersporters. Hoe laat de zon opkomt en ondergaat is bijvoorbeeld weer van belang voor militairen en buitensporters.

Bij digitale horloges is de kalender meestal voor 100 jaar voorgeprogrammeerd. Wanneer je je tijdzone/locatie juist hebt ingesteld - en het horloge bevat een maanfase of getijdendisplay - zal deze automatisch juist worden weergegeven. Digitale horloges met GPS of smartphone synchronisatie zijn nog actueler.

Voor welk horloge je kiest hangt natuurlijk helemaal af van wat je ermee wilt doen. Ga je maar af en toe zeilen, dan is een eenvoudige hoogwater-tabel misschien voldoende. Maar ben je semi-professioneel surfer, dan is uitgebreide getijden-informatie nodig. Ook de waterdichtheid van een horloge speelt dan een grote rol.

Hoe stel je een maanfase horloge in?

Lees voordat je jouw maanfase-horloge in gaat stellen altijd goed de gebruiksaanwijzing. Ieder merk en type uurwerk heeft een eigen manier van instellen. Bij mechanische horloges zijn er twee manieren om de juiste maanstand in te stellen: via de kroon, of via een speciale drukknop.

Met horloges met een maanfasecomplicatie moet je voorzichtig zijn, want het mechanisme is complex en gevoelig. Controleer of het horloge op de juiste datum en tijd staat, de maanstand en de datum zijn immers aan elkaar verbonden. 
Trek voordat je de maanfase in gaat stellen eerst de kroon uit. Dit doe je om te voorkomen dat de beweging van de wijzers het uurwerk beschadigt als je de maanfase instelt.

1. Draai dan de maanschijf zo dat de volle maan in het midden van het venster staat.

2. Zoek op wat de actuele stand van de maan is, bijvoorbeeld op de site http://www.antique-horology.org/PDAmoon/appmonth.htm

3. Tel vanuit de actuele maanstand het aantal dagen sinds de laatste volle maan.

4. Draai de kroon voorzichtig één tik (één tandje) voor elke dag om de maan naar de juiste, huidige fase te schuiven. Bij horloges met een push-mechanisme druk je per dag 1 keer.

5. Druk de kroon weer in tot zijn normale positie en je bent klaar.

Moeite met het zelf instellen van de maanfase? Kom dan langs in onze winkel. We helpen je graag!

Maanfase horloges bij Horloge.be

Of je nu helemaal gaat voor de esthetiek van een klassiek maanfase horloge of een hypermoderne variant, weet dat er altijd een bijzondere en geavanceerde technologie achter schuilgaat. Kom eens langs bij een van onze winkels of maak een belafspraak met de expert en laat je adviseren over welk maanfase horloge het beste bij jou past.

*Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Mechanisme_van_Antikythera